פּרשת כּי־תצא
פאַר איך שרײַב אויף מײַן פּרשת כּי־תצא מיז איך מוסיף זײַן אַ השמטה צו שופטים. איך וואָלט שטאַרק געוואָלט אַז אין צוויי הונדערט יאָר אַרום זאָל מען רעדן פון ´דער פּשוטער ייִד´ ווי מען רעדט הײַנט פון דער ייִד הקדוש. ס´וואָלט געווען אפילו אַ גלײַכער זאַך אַז ס´זאָלן זײַן פּלעצער אויף דער וועלט וואָס אויף מײַן יאָרצײַט זאָל מען נישט זאָגן תחנון. מאַכט נישט אויס ווען ס´איז בלויז בײַם קרעטשנעפער פון קרית־גת אָדער אַ האַלב צוועלעווע מנין. נישט ווײַל איך דאַרף כּבוד, איך דאַרף עס ווי אַ לאָך אין קאָפּ, איך דאַרף אויך נישט אַז מען זאָל מיר פאַררעכענען אַזוי חשוב אַז מײַנע אייניקלעך זאָלן דריקן אייגענע חתונה הזמנות אָן דעם צווייטן צד. דער עיקר איז מען זאָל וויסן אַז ס´האָט אַמאָל געלעבט אַ פשוטער ייִד וואָס כּשמו כּן הוא, געוועזן אַ ייִד אָן קיינע פּריטענציעס וואָס איז געגאַנגן אויפן ייִדישן וועג און געטון אַלעס על פּי ה´ ביד משה. ממילא חכמים הזהרו בדבריכם און איך דאַרף אובאַכט געבן וואָס איך שרײַב אַז ס´זאָל דערפון נישט אַרויס אַ חילול השם.
יענער וואָך האָב איך געשריבן כּאילו איך לאָדן אָן מײַן קאַר אין איך שטעל אין געפאַר דער לעבן פון מײַנע קינדער. מיז איך זאָגן אַז איך בין אין דעם אַ גאַנצער אונס און אונס רחמנא פּטריה. פון מײַן גראָסערי געשעפט, כאָטש ס´גייט נישקשה, קען איך מיר נישט ערלויבן אַ גרעסערע קאַר און ממילא אין הקומץ משביע את ההאַמעווי. אין אמתן הערט מען לא עלינו שרעקלעכע זאַכן אויך ווען ס´זיצן בלויז אַפּאָר אירע אין דער קאַר, און ישיבת כּרך קשה ממילא מיז מען דאָך פאָרן אין קאָנטרי און אַז מען זיצט אין דער קאַר איז עס דאָך אַזאַ שב ועל תעשה, און די ונשמרתם מאד לנפשותיכם חברה זענען מיר קיינמאָל נישט געפעלן, איך ווייס אַליין נישט וואָס איז מיט זיי אָבער שטענדיק זענען זיי אַזוי אָנגעצויגן און רעדן מיט אַזאַ נישטיקייט פון היימישע ערליכע ייִדן, און האָבן אָן אַ שיעור שליסלעך, און יעדער קעשענע קלינגט זיי מיט אַ צווייטן ניגון אַז פון אַזעלכע חברה היט איך מיך. איז בלית ברירה האָב איך אַביסל איבער געפילט דעם קאַר אָבער איך האָב געבעטן יעדן מען זאָל זיך שטאַרק אָנכאַפּן ווען איך דריי מיך אַ ווינקל.
יום ב´ לסדר בחוץ תעמוד
אינדערפרי בײַ שחרית האָט גערעגענט און אין מיטן דער הויכער שמונה־עשרה האָט זיך געהערט אַן אַלאַרעם פון אַ קאַר אין שיל. ס´האָט זיך מיר געדאַכט אַז ס´איז מײַנס ווײַל יודע צדיק נפש בהמתו, יעדער דערקענט זײַן קאַר אויפן קול. האָב איך מיר אַרויף געלייגט דער טלית אויפן של ראש אַז ס´זאָל נישט נאַס ווערן און איך בין מיר אַרויסגעגאַנגן. כּך הוה מײַן קאַר האָט געמאַכט די יללות. לעצטענס מאַכט עס קינצן און איך האָב מורא בודק זײן דעם פּראָבלעם ווײַל קאָסטן וועט עס זיכער. איך בין אַרויסגעגאַנגן בײַ שמע־קולנו און אַז איך בין צוריקגעקומן און דער עולם האָט געהאַלטן אין מיטן זאָגן בין איך זיכער געווען אַז מען האַלט שוין תחנון און איך האָב מיך אָנגעהויבן קלאַפּן אין דער ברוסט דורכגייענדיק דעם בית־מדרש. ס´האָט זיך אויסגעשטעלט אַז ס´איז געווען מודים דרבנן. איך האָב מיך נישט אויסגעדרייט צו די ליצים זיי נישט צו געבן דער הנאה.
ס´איז נישט געווען דער איינציקסטער יללה. אויף ראש־חדש איז אַרײַנגעקומן אין גראָסערי שמשון ד. און זײַן ערשטער שאלה נאָך איידער ער האָט געפרעגט צי די סענדוויטשן זענען פריש און ווען מען האָט זיי געליפערט, האָט ער געפרעגט צי איך האָב געבלאָזן שופר. איך האָב מיך געשעמט אַז איך האָב דערפון אינגאַנצן פאַרגעסן האָב איך אים געזאָגט אַז ר´ בעריש דער בעל תוקע איז געווען אין שיל ממילא איז עס אים געקומן. איך האָב באַלד אָנגערופן דער רעגירונג און איר געבעטן זי זאָל אַראָפּנעמן דער שופר פון דער העכסטער פּאָליצע לעבן דער אָנזאַמלונג פון די פישקעס וואָס מען האַלט אין איין איבערלאָזן פרישע אָן אויסצוליידיגן די אַלטע -- זיי מיינען איך האָב צײַט אָנצורופן דעם נומער ווען ס´איז פול -- און זי זאָל איבערלאָזןן דער שופר אויפן שבתדיקן עס טיש. איך האָב מיך אויך געמאַכט אַ קניפּ אין די ציצית. נאָך אַ גאַנצע וואָך וואָס יעדן טאָג צי איך אַרויס דער שופר פונעם טלית באַרטל בײַ ושמו אחד און פונדעסטוועגן כאַפּט מען מיר אויס, האָב איך הײַנט שוין צוגעלייגט דער שופר צום מויל בײַ ועל כּן נקוה און אַזוי געשטאַנען ביז נאָכן קדיש יתום און באַלד אָנגעהויבן אַ תקיעה. די תקיעות זענען געקומן ווי האָניק און מען האָט געהערט פון דעם עולמס שרײַ ´לדוד ה´ אורי´ אַז ס´איז געווען געבלאָזן.
יום ה´ לסדר והיה בשבתך חוץ
איך האָב געמיינט אַז מײַן מוישי איז דער איינציקסטער וואָס ווען מען זעצט זיך נאָר אַרײַן אין דער קאַר דאַרף ער גיין. דער פּרעזידענט האָט אויך אַן עדנלעכן פּראָבלעם. ס´איז אָבער מאָדנע אַז ער האָט עס אויפגעשריבן. אין חדר האָט מען אויפגעהויבן דער האַנט און ס´האָט געאַרבעט אַסאַך בעסער ווײַל אַז מען דאַרף גאָר שטאַרק קען מען טאַנצן מיט דער האַנט אין דער הייך. מיט אַ צעטעל וואָס וועט מען דען שרײַבן, ´רבי, אני צריך´? און אַז מען דאַרף גאָר שטאַרק, ´רבי אני צריך מאד´? און ס´וועט צוריק קומן אַ צעטל ´אתה לא צריך´? איך פאַרשטיי אָבער אינגאַנצן נישט דער טראַסק. איך בין געווען בײַ אַ טיש פון אַ גרויסן רבין און ער איז כּסדר ארויסגעגאַנגן און קיינער האָט זיך נישט צוטון געמאַכט. אפשר ווײַל ס´איז געווען שבת האָט ער גאָרנישט געקענט אויפשרײַבן. עפּעס בײַ אונז ייִדן שרײַבט מען נישט צופיל אויף אויסער אַמאָל אַ קוויטל. אַז מען וויל וויסן נײַעס איז דער בעסטער פּלאַץ דער מקווה נישט די צײַטונגן ווײַל זיי זענען סײַווי ריין פון לשון הרע. אונז לערנען דאָך כּסדר תורה שבעל פּה און דאָס טאָר מען נישט אויפשרײַבן נאָר ווען ס´איז עת לעשות לה´.
שבת קודש לסדר אשת יפת תואר
פרײַטיק צו נאַכטס האָב איך געזאָגט בײַם סעודה אַז איך קלער צו פאָרן קיין אומאַן אויף ראש־השנה. איך האָב עס געזאָגט בײַ דער יויך אָנכאַפענדיק דאָס גערגל אַזויווי איך האָב אַראָפּגעצויגן אַ לאַנג שטריקל פלייש. דער רעגירונג האָט זיך צולאַכט, ´וואָס איז דאָס פאַר אַ משוגעת?´ איך האָב געקוקט צו שבתין ער זאָל עפּעס זאָגן וועגן דעם ענין אָבער ער האָט געהאַלטן טיף אינמיטן מעביר סדרה זײַן. בײַ די יאָרן קען איך אים שוין נישט אײַנטיילן.
´פאַרוואָס אַ משוגעת? ס´פאָרן אַהין טויזענטער ייִדן איז לאָמיך אויך פאָרן,´ און איך האָב געמאַכט אַ מציצה בפּה אַרויסצונעמן דער אינערווייניקסטער אָדער וואָס לויפט דורך דאָס גערגל. מחמת דער האַקלקייט פונעם ענין, ווי דער בלאַט האָט די וואָך געשריבן, האָט זיך דאָס גערגל צוברעקלט אויף שברי שברים און ס´זענען געפלויגן שטיקלעך ימה וקדמה. דער רעגירונג האָט געברענגט סערוויעטלעך פאַרן טישטיך און איך האָב איר באַרוהיקט אַז ס´איז סײַווי דאָ אַ פּלאַסטיק אויפן טיש און אָנגעהויבן זינגן מה ידידות.
שבת אינדערפרי בײַם לייענען האָט שמשון ד. זיך געזעצט צו מײַן טיש, און אַזויווי דער בעל־קורא האָט אַרויסגעזאָגט אשת יפת־תואר האָט ער געזאָגט בקול רם ווי זײַן שטייגער איז אַז ווייסט דו פאַרוואָס אַ יפת־תואר איז דווקא במלחמת רשות? ווײַל אין ארץ־ישראל איז דאָ אַ מאַנגל פון שיינהייטן. איך זיץ לעבן דער ספרים שאַנק און פונקט איז דער דיין דאָרט געווען זוכן אַ חומש און מען האָט געזען פון וויאַזוי ער האָט זיך איבערגעצויגן דער טלית איבערן מויל צו היסן אַז ס´איז אים געפעלן. איך האָב געגעבן אַ שושקע אַז מײַן טיש זאָל נישט ווערן אַ מושב לצים.
יענער וואָך האָב איך געשריבן כּאילו איך לאָדן אָן מײַן קאַר אין איך שטעל אין געפאַר דער לעבן פון מײַנע קינדער. מיז איך זאָגן אַז איך בין אין דעם אַ גאַנצער אונס און אונס רחמנא פּטריה. פון מײַן גראָסערי געשעפט, כאָטש ס´גייט נישקשה, קען איך מיר נישט ערלויבן אַ גרעסערע קאַר און ממילא אין הקומץ משביע את ההאַמעווי. אין אמתן הערט מען לא עלינו שרעקלעכע זאַכן אויך ווען ס´זיצן בלויז אַפּאָר אירע אין דער קאַר, און ישיבת כּרך קשה ממילא מיז מען דאָך פאָרן אין קאָנטרי און אַז מען זיצט אין דער קאַר איז עס דאָך אַזאַ שב ועל תעשה, און די ונשמרתם מאד לנפשותיכם חברה זענען מיר קיינמאָל נישט געפעלן, איך ווייס אַליין נישט וואָס איז מיט זיי אָבער שטענדיק זענען זיי אַזוי אָנגעצויגן און רעדן מיט אַזאַ נישטיקייט פון היימישע ערליכע ייִדן, און האָבן אָן אַ שיעור שליסלעך, און יעדער קעשענע קלינגט זיי מיט אַ צווייטן ניגון אַז פון אַזעלכע חברה היט איך מיך. איז בלית ברירה האָב איך אַביסל איבער געפילט דעם קאַר אָבער איך האָב געבעטן יעדן מען זאָל זיך שטאַרק אָנכאַפּן ווען איך דריי מיך אַ ווינקל.
יום ב´ לסדר בחוץ תעמוד
אינדערפרי בײַ שחרית האָט גערעגענט און אין מיטן דער הויכער שמונה־עשרה האָט זיך געהערט אַן אַלאַרעם פון אַ קאַר אין שיל. ס´האָט זיך מיר געדאַכט אַז ס´איז מײַנס ווײַל יודע צדיק נפש בהמתו, יעדער דערקענט זײַן קאַר אויפן קול. האָב איך מיר אַרויף געלייגט דער טלית אויפן של ראש אַז ס´זאָל נישט נאַס ווערן און איך בין מיר אַרויסגעגאַנגן. כּך הוה מײַן קאַר האָט געמאַכט די יללות. לעצטענס מאַכט עס קינצן און איך האָב מורא בודק זײן דעם פּראָבלעם ווײַל קאָסטן וועט עס זיכער. איך בין אַרויסגעגאַנגן בײַ שמע־קולנו און אַז איך בין צוריקגעקומן און דער עולם האָט געהאַלטן אין מיטן זאָגן בין איך זיכער געווען אַז מען האַלט שוין תחנון און איך האָב מיך אָנגעהויבן קלאַפּן אין דער ברוסט דורכגייענדיק דעם בית־מדרש. ס´האָט זיך אויסגעשטעלט אַז ס´איז געווען מודים דרבנן. איך האָב מיך נישט אויסגעדרייט צו די ליצים זיי נישט צו געבן דער הנאה.
ס´איז נישט געווען דער איינציקסטער יללה. אויף ראש־חדש איז אַרײַנגעקומן אין גראָסערי שמשון ד. און זײַן ערשטער שאלה נאָך איידער ער האָט געפרעגט צי די סענדוויטשן זענען פריש און ווען מען האָט זיי געליפערט, האָט ער געפרעגט צי איך האָב געבלאָזן שופר. איך האָב מיך געשעמט אַז איך האָב דערפון אינגאַנצן פאַרגעסן האָב איך אים געזאָגט אַז ר´ בעריש דער בעל תוקע איז געווען אין שיל ממילא איז עס אים געקומן. איך האָב באַלד אָנגערופן דער רעגירונג און איר געבעטן זי זאָל אַראָפּנעמן דער שופר פון דער העכסטער פּאָליצע לעבן דער אָנזאַמלונג פון די פישקעס וואָס מען האַלט אין איין איבערלאָזן פרישע אָן אויסצוליידיגן די אַלטע -- זיי מיינען איך האָב צײַט אָנצורופן דעם נומער ווען ס´איז פול -- און זי זאָל איבערלאָזןן דער שופר אויפן שבתדיקן עס טיש. איך האָב מיך אויך געמאַכט אַ קניפּ אין די ציצית. נאָך אַ גאַנצע וואָך וואָס יעדן טאָג צי איך אַרויס דער שופר פונעם טלית באַרטל בײַ ושמו אחד און פונדעסטוועגן כאַפּט מען מיר אויס, האָב איך הײַנט שוין צוגעלייגט דער שופר צום מויל בײַ ועל כּן נקוה און אַזוי געשטאַנען ביז נאָכן קדיש יתום און באַלד אָנגעהויבן אַ תקיעה. די תקיעות זענען געקומן ווי האָניק און מען האָט געהערט פון דעם עולמס שרײַ ´לדוד ה´ אורי´ אַז ס´איז געווען געבלאָזן.
יום ה´ לסדר והיה בשבתך חוץ
איך האָב געמיינט אַז מײַן מוישי איז דער איינציקסטער וואָס ווען מען זעצט זיך נאָר אַרײַן אין דער קאַר דאַרף ער גיין. דער פּרעזידענט האָט אויך אַן עדנלעכן פּראָבלעם. ס´איז אָבער מאָדנע אַז ער האָט עס אויפגעשריבן. אין חדר האָט מען אויפגעהויבן דער האַנט און ס´האָט געאַרבעט אַסאַך בעסער ווײַל אַז מען דאַרף גאָר שטאַרק קען מען טאַנצן מיט דער האַנט אין דער הייך. מיט אַ צעטעל וואָס וועט מען דען שרײַבן, ´רבי, אני צריך´? און אַז מען דאַרף גאָר שטאַרק, ´רבי אני צריך מאד´? און ס´וועט צוריק קומן אַ צעטל ´אתה לא צריך´? איך פאַרשטיי אָבער אינגאַנצן נישט דער טראַסק. איך בין געווען בײַ אַ טיש פון אַ גרויסן רבין און ער איז כּסדר ארויסגעגאַנגן און קיינער האָט זיך נישט צוטון געמאַכט. אפשר ווײַל ס´איז געווען שבת האָט ער גאָרנישט געקענט אויפשרײַבן. עפּעס בײַ אונז ייִדן שרײַבט מען נישט צופיל אויף אויסער אַמאָל אַ קוויטל. אַז מען וויל וויסן נײַעס איז דער בעסטער פּלאַץ דער מקווה נישט די צײַטונגן ווײַל זיי זענען סײַווי ריין פון לשון הרע. אונז לערנען דאָך כּסדר תורה שבעל פּה און דאָס טאָר מען נישט אויפשרײַבן נאָר ווען ס´איז עת לעשות לה´.
שבת קודש לסדר אשת יפת תואר
פרײַטיק צו נאַכטס האָב איך געזאָגט בײַם סעודה אַז איך קלער צו פאָרן קיין אומאַן אויף ראש־השנה. איך האָב עס געזאָגט בײַ דער יויך אָנכאַפענדיק דאָס גערגל אַזויווי איך האָב אַראָפּגעצויגן אַ לאַנג שטריקל פלייש. דער רעגירונג האָט זיך צולאַכט, ´וואָס איז דאָס פאַר אַ משוגעת?´ איך האָב געקוקט צו שבתין ער זאָל עפּעס זאָגן וועגן דעם ענין אָבער ער האָט געהאַלטן טיף אינמיטן מעביר סדרה זײַן. בײַ די יאָרן קען איך אים שוין נישט אײַנטיילן.
´פאַרוואָס אַ משוגעת? ס´פאָרן אַהין טויזענטער ייִדן איז לאָמיך אויך פאָרן,´ און איך האָב געמאַכט אַ מציצה בפּה אַרויסצונעמן דער אינערווייניקסטער אָדער וואָס לויפט דורך דאָס גערגל. מחמת דער האַקלקייט פונעם ענין, ווי דער בלאַט האָט די וואָך געשריבן, האָט זיך דאָס גערגל צוברעקלט אויף שברי שברים און ס´זענען געפלויגן שטיקלעך ימה וקדמה. דער רעגירונג האָט געברענגט סערוויעטלעך פאַרן טישטיך און איך האָב איר באַרוהיקט אַז ס´איז סײַווי דאָ אַ פּלאַסטיק אויפן טיש און אָנגעהויבן זינגן מה ידידות.
שבת אינדערפרי בײַם לייענען האָט שמשון ד. זיך געזעצט צו מײַן טיש, און אַזויווי דער בעל־קורא האָט אַרויסגעזאָגט אשת יפת־תואר האָט ער געזאָגט בקול רם ווי זײַן שטייגער איז אַז ווייסט דו פאַרוואָס אַ יפת־תואר איז דווקא במלחמת רשות? ווײַל אין ארץ־ישראל איז דאָ אַ מאַנגל פון שיינהייטן. איך זיץ לעבן דער ספרים שאַנק און פונקט איז דער דיין דאָרט געווען זוכן אַ חומש און מען האָט געזען פון וויאַזוי ער האָט זיך איבערגעצויגן דער טלית איבערן מויל צו היסן אַז ס´איז אים געפעלן. איך האָב געגעבן אַ שושקע אַז מײַן טיש זאָל נישט ווערן אַ מושב לצים.
קטלא קניא
לינקט אַהער
גריסן׃ 2
Two Thumbs up
קטלא
ביזט ריזיק
שוין כמה וכמה פעמים עברתי על די חברה לייט מיט די שליסעלעך, ולא עלתה על דעתי אז זיי האבן מעהר ווי איין בינטל, אין זייט דו האסט דאס מעורר געוועהן פארן חשובן ציבור, האב איך ציגעלייגט ס'אויער, און ס'א וואהרע מעשה, זיי האבן טאקע עטליכענע בינטעלעך. ווי מענטשן נארען זיך
יישר כוחך ששעוררת והעמדתני על האמת
לאזט גריסן
<< Home